Rajmachi Fort: A Scenic Trek and 1 Historic Landmark in Lonavala

Rajmachi Fort: A Scenic Trek and Historic Landmark in Lonavala

नकाशा पाहण्यासाठी कृपया येथे क्लिक करा

राजमाची किल्ला

• ऊंची: 3600 फूट
• प्रकार: गिरीदुर्ग
• डोंगररांग: लोणावळा
• जिल्हा: पुणे
• श्रेणी: मध्यम

राजमाची किल्ला एक अत्यंत प्रसिद्ध गिरीदुर्ग आहे जो पुणे जिल्ह्यातील लोणावळा डोंगररांगेत स्थित आहे. या किल्ल्याची ऊंची सुमारे 3600 फूट (1097 मीटर) आहे. हा किल्ला मध्यवर्ती किल्ल्यांपैकी एक आहे आणि मुळात हे एक मध्यम श्रेणीतील किल्ला मानला जातो.

राजमाची किल्ल्याचे दोन मुख्य किल्ले आहेत: श्रीवर्धन आणि मानर. हा किल्ला ट्रेकर्ससाठी अत्यंत लोकप्रिय आहे कारण तो एक अनोखा दृश्य आणि अद्वितीय ट्रेकिंग अनुभव देतो. राजमाची किल्ल्यावर चढायला आणि त्याच्या शिखरावर पोहोचायला काही तास लागतात, आणि याठिकाणी स्वच्छ व हिरवेगार वातावरण अनुभवता येते.

या किल्ल्यावर पाहण्यासारख्या गोष्टीत पारंपारिक किल्ल्यांची इमारत, विविध गुहा आणि ठिकठिकाणी विहार करण्यासाठी सुंदर स्थळे यांचा समावेश आहे. तसेच, या किल्ल्यावरून सुहासीन विलोभनीय दृश्य देखील दिसते, ज्यामुळे हा किल्ला निसर्गप्रेमीं आणि ट्रेकर्ससाठी एक आदर्श स्थान बनतो.

Rajmachi Fort सह्याद्रीच्या लोणावळा खंडाळा भागात उगम पावणारी उल्हास नदी आणि तिच्या खोऱ्यामुळे निर्माण झालेल्या परिसरात राजमाची किल्ला स्थित आहे. हा किल्ला लोणावळ्याच्या वायव्येस १५ किमी अंतरावर वसला आहे. प्राचीन काळात, कल्याण – नालासोपारा हे व्यापारी बंदरे होते, आणि बोरघाट हा पुण्याकडे जाणारा पुरातन व्यापारी मार्ग असल्याने मोठ्या प्रमाणात वाहतूक चालत असे. या व्यापारी मार्गाचे नियंत्रण आणि जकात वसूलीसाठी कोकण आणि घाटाच्या वेशीवर असलेल्या किल्ल्यांचा उपयोग केला जात होता. राजमाची किल्ला या किल्ल्यांमध्ये सर्वात प्रमुख आहे. भौगोलिक दृष्ट्या, राजमाचीच्या एका बाजूस तुंग, तिकोना, लोहगड आणि विसापूर किल्ले, तर दुसर्‍या बाजूस पेठ, भीमाशंकर, ढाकचा किल्ला, गोरखगड, सिध्दगड आणि चंदेरी किल्ले नजरेत येतात. किल्ल्याला दोन स्वतंत्र बालेकिल्ले आहेत, म्हणजेच राजमाची किल्ला दोन प्रमुख किल्ल्यांमध्ये विभागलेला आहे.

• स्थान: लोणावळ्याच्या वायव्येस १५ किमी अंतरावर
• उल्हास नदी: या नदीचे खोरे येथे उगम पावते
• प्राचीन व्यापारी मार्ग: कल्याण – नालासोपारा बंदरांपासून बोरघाटमार्गे पुण्याकडे जाणारा पुरातन मार्ग
• लष्करी महत्व: व्यापारी मार्गाचे नियंत्रण आणि जकात वसूलीसाठी किल्ल्यांचा उपयोग
• भौगोलिक स्थान:
  • एका बाजूस: तुंग, तिकोना, लोहगड, विसापूर किल्ले
  • दुसर्‍या बाजूस: पेठ, भीमाशंकर, ढाकचा किल्ला, गोरखगड, सिध्दगड, चंदेरी किल्ले
• बालेकिल्ले: दोन स्वतंत्र बालेकिल्ले

Rajmachi Fort राजमाची किल्ल्याच्या पोटात ‘कोंडाणे लेणी’ नावाची एक महत्वपूर्ण लेणी आहेत, जी कोंडाणा गावाच्या आग्नेयेस २ किमी अंतरावर स्थित आहेत. या लेण्यांचे निर्माण ख्रिस्तपूर्व दुसऱ्या शतकात, म्हणजेच सातवाहनकालाच्या प्रारंभात, झाले. या लेण्यांमध्ये एक चैत्यगृह आणि सात विहारांचा समावेश आहे. या लेण्यांची उत्कृष्ट वास्तुशिल्पीय रचना दगडात कोरलेली आहे, ज्यामुळे याची निर्मिती राजमाचीच्या सत्तेखाली झाली असल्याचे दर्शविते. त्यामुळे, हा किल्ला साधारणतः २५०० वर्षे जुना असावा, असे अनुमान घेतले जाते. पूर्वी, राजमाची किल्ल्यास ‘कोंकणचा दरवाजा’ असे संबोधले जात होते.

शिवाजी महाराजांनी १६५७ मध्ये कल्याणच्या स्वारीनंतर पुणे आणि कल्याण विभागात असलेले बोरघाटावरील किल्ले, म्हणजेच राजमाची, लोहगड, तुंग, तिकोना, आणि विसापूर किल्ले स्वराज्यात घेतले. यामुळे पुणे ते ठाणे दरम्यान शिवशाहीचे वर्चस्व प्रस्थापित झाले. संभाजी महाराजांच्या जीवनकालात, म्हणजेच १६८९ पर्यंत, हे सर्व किल्ले मराठ्यांच्या ताब्यात होते.

१७१३ मध्ये, शाहू महाराजांनी कान्होजी आंग्रे यांना राजमाची किल्ला दिला. नंतर, १७३० मध्ये, किल्ला बाजीराव पेशवे यांच्याकडे आला. १७७६ मध्ये, सदाशिवराव भाऊ तोतया संपूर्ण कोकण प्रांत काबीज करत राजमाची किल्ला ताब्यात घेतला. त्यानंतर, पेशव्यांनी हल्ला करून किल्ला आणि आजुबाजुचा परिसर पुन्हा ताब्यात घेतला. १८१८ मध्ये किल्ला इंग्रजांच्या ताब्यात गेला.

उल्हास नदीच्या जवळपास परिसरात कोंदीवडे, कोंढाणा जवळ एका मोठ्या खडकात २१ हंडे पाणी मावेल एवढा पाळणा कोरला आहे, ज्यामध्ये एका बालकाची मूर्ती कोरली आहे. याला ‘जिजाऊ कुंड’ असे म्हणतात आणि स्थानिक लोक येथे मोठ्या श्रद्धेने स्नान करतात.

• कोंडाणे लेणी:
  • स्थान: कोंडाणा गावाच्या आग्नेयेस २ किमी
  • कालावधी: ख्रिस्तपूर्व दुसऱ्या शतकातील (सातवाहनकाल)
  • रचना: चैत्यगृह आणि सात विहारांचा समावेश
  • ऐतिहासिक महत्व: २५०० वर्षे जुना किल्ला
• इतिहास:
  • शिवाजी महाराज (१६५७): पुणे आणि कल्याण विभागातील बोरघाटावरील किल्ले स्वराज्यात घेतले
  • संभाजी महाराज (१६८९): किल्ले मराठ्यांच्या ताब्यात
  • शाहू महाराज (१७१३): कान्होजी आंग्रे यांना किल्ला दिला
  • बाजीराव पेशवे (१७३०): किल्ला ताब्यात घेतला
  • सदाशिवराव भाऊ (१७७६): किल्ला आणि कोकण प्रांत काबीज
  • इंग्रज (१८१८): किल्ला इंग्रजांच्या ताब्यात गेला
• जिजाऊ कुंड:
  • स्थान: उल्हास नदीच्या जवळपास परिसरात कोंदीवडे v कोंढाणा जवळ
  • विशेष: एका मोठ्या दगडात २१ हंडे पाणी मावेल एवढा पाळणा आणि बालकाची मूर्ती
  • श्रद्धा: स्थानिक लोक येथे नवस करून स्नान करतात