बहिर्जी नाईक आणि शिवाजी राजांची पहिली भेट १
First Meeting of Bahirji Naik and Shivaji Raja 1
सन १६४२, पुणे
आकाशातला तप्त सूर्य डोक्याच्या समांतर होता. त्याची उष्णता सह्याद्रीच्या घोंगावणाऱ्या वाऱ्यालाही झेलता येत नव्हती. ओढे-तलाव आटू लागले होते. रानात काटेरी झुडुपांची संख्या वाढली होती. काटेरी बाभळीच्या लवदार फांद्या वाऱ्याच्या तालावर नाचत होत्या. त्यांना वेढून उभ्या वेली आता पूर्णपणे सुकल्या होत्या. या झुडुपांच्या छायेत ससे कोरड्या गवतावर ताव मारत होते. अचानक, कुणीतरी धावत येत असल्याचे पाचोळ्यावरून आवाज आला. भीतीने ससे पटकन बिळात शिरले.
एक लांडगा जिवाचा आकांत करत धावत येत होता. त्याच्या मागे एक मजबूत देहयष्टी असलेला सोळा-सतरा वर्षांचा मुलगा धावत होता. त्याच्या हातात टोकदार भाला होता. कमरेला तीन-चार खंजीर लटकवले होते. डोक्यावर पिवळा फेटा घट्ट बांधला होता. तो रामोशाचा दौलतराव होता, वस्तीतला सगळ्यात तरबेज शिकारी. एरवी सश्यांची, डुकरांची शिकार करणारा दौलतराव, आज मात्र लांडग्याच्या मागे धावत होता. जंगलाच्या मुखापासून तो आता जंगलाच्या बऱ्याच आत पोहोचला होता.
लांडगा धावता धावता अचानक समोरच्या ओंडक्यावर आदळला. तो तोल सावरून पुन्हा धावणार, इतक्यात दौलतरावाने एका उंच शिळेवरून हवेत उडी घेत, मोठ्याने आवाज काढत उजव्या हातातील भाला वेगाने लांडग्याच्या दिशेने भिरकावला. भाल्याने लांडग्याच्या छातीचा वेध घेतला होता. लांडग्याच्या मुखातून फक्त एकदाच आवाज फुटला. तो विव्हळत रक्ताच्या थारोळ्यात जमिनीवर निपचित पडला. मागच्या पायांनी अजूनही उठण्याचा निष्फळ प्रयत्न करत होता. पंज्याच्या नखांनी जमीन ओरबडत होता. मोठमोठ्याने सुस्कारे सोडत होता; परंतु अखेरीस त्याची जीभ बाहेर आली आणि हृदयाची स्पंदने थांबली. त्याचे डोळे फाकले होते.
दौलतराव आता त्या लांडग्याजवळ पोहोचला. त्याच्या छातीतून भाला बाहेर काढला. भाल्याचे पाते जमिनीत रुतवले आणि कमरेतून एक खंजीर काढला. त्या खंजिराने लांडग्याची शेपटी कापली आणि ती एका दोरीला बांधली. त्या दोरीला आधीच काही शेपट्या बांधल्या होत्या. त्या शेपट्यांचे रक्त सुकले होते, त्यावरून त्या कालच्या शिकारीत मारलेल्या लांडग्यांच्या शेपट्या असाव्यात.
Bahirji Naik दौलतरावाने शेपट्या बांधलेल्या दोरीला जानव्यासारखे खांद्यावरून बांधले होते. आत्ता कापलेल्या शेपटीमधून गळणारे रक्त त्याचे धोतर आणि बंडी भिजवत होते; परंतु याकडे दौलतरावाचे अजिबात लक्ष नव्हते. त्याचा चेहरा अतिशय प्रसन्न होता. लांडग्यांना मारून शेपट्या गोळा करण्यामागचा त्याचा हेतू काय असावा? एका शिकाऱ्याला त्या शेपट्यांचे काय करायचे होते? एरवी टोळीने किंवा सवंगड्यांसोबत शिकारीला जंगलात येणारा दौलतराव, आज एकटाच जंगलाच्या मधोमध का आला असावा?
दोरीला बांधलेल्या लांडग्यांच्या शेपट्या मोजत दौलतराव पुटपुटला, “आठ! आज रानातली सगळीच लांडगी मारतो बघ. शिवबा राजांची इच्छा आहे ना, मग लांडग्यांना जगायचा अधिकार नाहीच. माझा भाला आणि त्यांची छाती. माझा खंजीर आणि त्यांची शेपटी. राजे खूप खूश होतील माझ्यावर; पण अगदी समोर आल्यावर कसे दिसत असतील राजे? मी इतक्या जवळून कधी त्यांना पाहिलं नाही. त्यांचं नाव इतकं ऊर्जावान आहे, ‘शिवाजीराजे भोसले.’ तर चेहरा कसा असेल? जेव्हा मी ह्या शेपट्या त्यांना द्यायला जाईन, तेव्हा मी त्यांना नुसता बघत राहीन. त्यांच्यासमोर बोलतीच बंद होईल माझी.”
बोलता बोलता दौलतरावाचा चेहरा अचानक पडला. जमिनीत रुतवलेल्या भाल्याला काढून पुन्हा त्याने भाल्याचे टोक जोरात जमिनीत खुपसले आणि पुटपुटला, “मी रामोशाचा मुलगा आहे. माझ्यासमोर येतील शिवबा? मला त्यांना नक्की भेटता येईल का?”
या प्रश्नांनी क्षणभर दौलतराव निराश झाला होता; परंतु अचानक निश्चयी भाव त्याच्या चेहऱ्यावर उमटले आणि त्याने वाकून जमिनीवर उजव्या पायाचा गुडघा टेकवला. जमिनीत खुपसलेल्या भाल्याच्या टोकाला काढले. माती चोळून त्यावर लागलेले रक्त नीट पुसले. भाल्याचे टोक डोळ्यांसमोर आणत म्हणाला, “राजे जात-पात पाहत नाहीत. ते नक्की भेटतील आणि हा भाला आज इतका पराक्रम करणार, की राजांना मला भेटणं भाग पडेल!”
Bahirji Naik दौलतराव उठून उभा राहिला. सूर्याच्या उष्मेने क्षीण झालेल्या त्याच्या चेहऱ्यावर शिवबा राजांना भेटण्याच्या उत्साहाने पुन्हा टवटवी आली आणि तो पुन्हा रानात भटकू लागला. दऱ्या-कपारी सगळ्या पालथ्या घातल्या. गळ्यात आणखी दोन लांडग्यांच्या शेपट्यांची भर झाली होती. कोणत्याही क्षणी वाघासारख्या हिंस्र पशूचा सामना होऊ शकतो, या शक्यतेला न जुमानता तो भयानक जंगलात लांडग्यांचा शोध घेत होता.
सकाळपासून त्याला एकट्या दुकट्याने फिरणारे लांडगे सापडले होते. आता मात्र तो पुरता फसला होता. तलावाच्या बाजूला लांडगे मिळतील म्हणून तो तलावाजवळ पोहोचला. त्याचा हा विचार कार्गर ठरला होता; परंतु समोर वीस लांडग्यांची टोळी होती. दौलतरावाची नजर स्थिर झाली होती. आता किती मोठी दुर्घटना घडू शकते, याचा आभास त्याला झाला होता. तो एका जागी स्तब्ध उभा राहिला होता. तो पळून जाऊ शकत होता; परंतु त्याने असे काही केले नाही. लांडग्यांचा सामना करायचे त्याने निश्चीत केले होते; परंतु कसा?
गुरगुरणाऱ्या लांडग्यांची टोळी दौलतरावाच्या गळ्यातील शेपट्यांच्या रक्ताच्या गंधाने त्याच्याभोवती गोळा झाली होती. दौलतराव एका जागी स्तब्ध उभा राहून फक्त चोरट्या नजरेने लांडग्यांवर नजर फिरवत होता.
‘काय करावं?’ या विचाराने त्याचे मस्तिष्क गरगर फिरत होते. लांडगे गुरगुरत त्याच्याकडे सरकत होते. त्यांनी दौलतरावाला गोलाकार वेढा दिला होता.
‘आता काय करावं? काहीही केलं तरी हे हिंस्र लांडगे माझ्या शरीराचे लचके तोडणारच. काही हालचाल केली, तर हळूहळू पुढे येणारे लांडगे झडप घालतील. हातात भाला आहे त्या भाल्यानं एका लांडग्याला मारू शकतो; पण इतरांचं काय? काहीतरी करावंच लागेल. दौलतराव विचार करायची ही वेळ नाही.’ दौलतराव श्वास रोखून पुटपुटत होता.
Bahirji Naik दौलतरावाने भरकटलेल्या-गोंधळलेल्या मनाला आधी शांत केले. डोक्यातील विचारांच्या आवर्तनांना थांबवले आणि समोरून हळूहळू गुरगुरत पुढे सरकणाऱ्या लांडग्याच्या डोळ्यात डोळे घालून तो पाहू लागला. त्या समोरच्या लांडग्याचा गुरगुरण्याचा वेग चांगलाच वाढला होता. अधूनमधून तो तोंड उघडत त्याचे टोकदार सुळे दाखवत होता. दौलतरावाने भाल्यावरील मूठ घट्ट केली. छातीत मोठ्याने हुंकार भरत त्याने हवेत उडी घेऊन भाल्याचे टोक त्या समोरील लांडग्याच्या पाठीत घुसवले.
भाला त्या लांडग्याच्या पाठीतून आरपार घुसला होता. लांडग्याला तसेच भाल्यात अडकवून दौलतराव वेगाने धावू लागला. त्याच्या मागे लांडग्यांची टोळी सपासप अंतर कापत होती. दौलतरावाच्या पावलांचा वेग प्रचंड होता; परंतु लांडग्यांपासून त्याचे अंतर जास्त दूर नव्हते. समोर तलाव होता. तलाव दिसूनही न थांबता दौलतराव पाण्यात शिरला. भाल्यात अडकलेला लांडगा केव्हाचा मृत पावला होता. दौलतराव कमरेपर्यंत पाण्यात पोहोचला होता. लांडग्यांची टोळी गुरगुरत काठावरच थांबली. दौलतरावाने वळून स्मित करत लांडग्यांकडे पाहिले आणि पुटपुटला, “शिवबांना पाहिल्याशिवाय मरणार नाही हा दौलतराव!”
काठावर थांबलेले लांडगे अचानक दोन पावले मागे हटले. लांडग्यांचे हे वर्तन पाहून दौलतराव काहीसा गोंधळला; पण क्षणात त्याला पाण्यात काहीतरी हालचाल झाल्याचे जाणवले. एक मोठी मगर त्याच्या मागून येत होती. दौलतरावाने प्रसंगावधानता साधून कमरेतून खंजीर काढला आणि भाल्यात अडकलेल्या लांडग्याची शेपटी कापून त्या लांडग्याच्या पार्थिवाला तलावात सोडले.
Bahirji Naik
दौलतरावाच्या खंजीराने लांडग्याच्या तोंडाच्या जवळ एक धमाकेदार हल्ला केला. मगरीने तत्काळ लांडग्याला पकडून घेतले. दौलतरावाने एक क्षणही न घालवता खंजीर एका लांडग्याच्या कपाळात भिरकावला. लांडगा आक्रोश करत जमिनीवर पडला आणि निसरड्या पाण्यात घुसला. इतर लांडग्यांनी पाहून त्यांच्या रागात भर पडली आणि त्यांचे गुरगुरणे आणखी तीव्र झाले.
समोरून लांडग्यांनी रस्ता अडवला होता आणि मागे पाण्यात मगर होती. दौलतरावाची स्थिती “इकडे आड तिकडे विहीर” अशी झाली होती. पाण्यातील मगर लांडग्याचा शव पटकन खात होती आणि आता दौलतरावाकडे सरकत आली होती. त्याचा पाय पकडण्याच्या धुंदात असताना, दौलतरावाने भाला मगरीच्या डोक्यात घालून ती मारली. मगर तडफडत पाण्यावर उलटी होऊन तरंगू लागली. पाण्यात रक्ताचे वलय तयार झाले होते.
Bahirji Naik दौलतरावाने मगरीच्या डोक्यात अडकवलेला भाला गोल फिरवून काढला आणि त्या मगरीचे शव पाण्यावर तरंगताना पाहिले. तो पुटपुटला, “काय राव, तुला मनसोक्त लांडगे खाऊ घातले असते. हे कसंय ना, ज्याचं करावं भलं तो म्हणतो माझंच खरं!”
दौलतरावाने आणखी काही वेळ थांबून त्या टोळीतील लांडग्यांचे शव तलावातल्या मगरींसमोर भिरकावले. त्याने त्या टोळीतील आणखी चार-पाच लांडगे संपवले. आता तलावाच्या काठी सर्व मगरींनी येणे सुरू केले. हे लक्षात घेतल्यावर, दौलतराव दुसऱ्या काठावर पोहोचला आणि पश्चिम दिशेला जंगलात निघाला.
सूर्याच्या झुकावानुसार दिशा ठरवत दौलतराव धावत होता, लांडग्यांच्या शेपट्यांची दोरी अंगावर असताना. “राजे खूप खुश होतील,” असे पुटपुटत तो धावत होता.
“तुमच्या शिकारी टोळीचं श्रेय एकटा घेणार का?” लाल महालाबाहेरील पहारेकरी त्याला विचारला. दौलतरावाच्या खांद्यावर लांडग्यांच्या शेपट्यांची दोरी होती. रात्रभर जागून, शेपट्यांची गिनती करत दौलतराव लाल महालावर आला होता.
जिजाऊंनी आणि शिवबांनी पुण्याच्या प्रगतीला बाधा उत्पन्न करणाऱ्या लांडग्यांचा बंदोबस्त करण्याची घोषणा केली होती: “जो लांडग्यांना मारून त्यांच्या शेपट्या आणेल, त्याला सुवर्णकडे दिले जाईल.”
Bahirji Naik दौलतरावला सुवर्णकड्याची अपेक्षा नव्हती. त्याला शिवबांना जवळून पाहायचे होते. त्यासाठी त्याने मोठा पराक्रम केला.
“शिकारी टोळी?” दौलतराव गोंधळला.
“इतकी शेपट्या कापलीस, हे एकट्याचे काम नाही. सुवर्णकडे सगळ्यांना मिळायला पाहिजे,” पहारेकरी म्हणाला.
“आणि एकट्याचे काम नाही हे? मी एकट्याने मारलेत इतके,” दौलतराव ठामपणे म्हणाला.
“तू? अशक्य आहे!” पहारेकरी आश्चर्यचकित झाला.
“शक्य करून दाखवलं आहे,” दौलतराव ठामपणे म्हणाला.
“लबाडी केलीस तर मोठी शिक्षा होईल,” दुसऱ्या पहारेकऱ्याने चेतावणी दिली.
“मी अजिबात लबाडी केली नाही. शिवबांच्या महालात प्रवेश करण्यासाठी मी खूप आतुर आहे,” दौलतराव म्हणाला.
“चला. समोर जाऊन डाव्या बाजूला जा. तिथं राणोजी अप्पांना भेट. ते जिजाऊसाहेबांना भेट घालून देतील,” पहारेकरी म्हणाला.
“अदबीबद्दल निश्चिंत राहा. मी माझ्या मंदिरात जातो,” दौलतराव म्हणाला.
Bahirji Naik दौलतरावाने महाल पाहिला, ज्याचे सौंदर्य त्याच्या झोपडीच्या खांबांपेक्षा खूपच उंच होते. महालाचे खांब, भिंती, खिडक्यांना पाहून तो अतिशय आनंदित झाला.
“अप्रतिम! हे शिवबांचे घर आहे तर!” तो पुटपुटला.
राणोजी अप्पांनी दौलतरावासोबत सखोल चौकशी केली आणि जिजाऊसाहेबांशी भेट घालण्याची व्यवस्था केली. दौलतरावाने आपल्या स्वागतासाठी लहान-मोठे बक्षीस दिले जाईल हे पाहिल्यावर एकत्र काम केले.
“शिवबांना कुठे भेटू शकतो?” दौलतरावने विचारले.
“शिवबा नाहीत महालात,” राणोजी म्हणाले.
“मग राहू दया. मी उद्या येईन,” दौलतराव म्हणाला.
“अरे, आजच बक्षीस घे. दोन्ही सुवर्णकडे मिळतील,” राणोजी म्हणाले.
“आज पुन्हा शिकार करतो आणि उद्या परत येईन,” दौलतरावने ठामपणे उत्तर दिले.
“आणि शिवबाराजे?”
“आहे, पण आज तू बक्षीस स्वीकार,” राणोजी म्हणाले.Bahirji Naik
जिजाऊसाहेबांनी दौलतरावाला चार सुवर्णकडे आणि वीस नाणी दिली. दौलतरावने जिजाऊसाहेबांना नमस्कार केला आणि जाऊ लागला. जिजाऊंनी त्याला थांबवले आणि शिवबांची भेट घ्यायला पाठवले.
“शिवबांसोबत खेळायचं आहे ना?” जिजाऊंनी विचारले.
“हे तर माझं भाग्य आहे!” दौलतरावने आनंदाने उत्तर दिले.
“जा, रानात शिवबा खेळत आहेत. आम्ही पाठवले म्हणून सांग,” जिजाऊंनी सांगितले.
दौलतराव आनंदाच्या भरात धावत निघाला. त्याचे उतावळेपण सर्वांनाच आवडले आणि जिजाऊंच्या चेहऱ्यावर गर्व उमठला.
Bahirji Naik photos
पुढील भाग वाचण्यासाठी येथे क्लीक करा.
