Raigad रायगड आणि मला भेटलेली १ वेगळीच शिकवण

Raigad

रायगड आणि मला भेटलेली एक वेगळीच शिकवण

 

ज्या वेळेस आपण माणूस म्हणून जगत असतो त्यावेळेस जन्म आणि मृत्यू च्या मध्ये देव देश आणि धर्म लागतो आणि आपण त्याचे काही तरी देणे लागतो म्हणून नुसते पैसे कमावणे हे उद्दिष्ट एन बाळगता छत्रपती शिवाजी महाराज आणि संभाजी महाराजनी आखून दिलेल्या मार्गावर चालणे हे खूप महत्त्वाचे असे समजून देव देश आणि धर्माचे कार्य करणे खूप गरजेचे आहे

आपल्या प्रत्येक देवाचा मान राखणे हे ही खूप गरजेचे आहे त्यांची नित्य नियमांनी स्मरण पूजन करणे खूप गरजेचे आहे.त्यातल्या त्यात छत्रपती शिवाजी महाराज म्हणजे अखंड हिंदुस्थानचे दैवत मग त्यानी आखून दिलेला मार्ग पाहून त्यावर चालणे हे ही तितकेच महत्त्वाचे आहे.

आपण सर्व वेगवेगळ्या किल्ल्यांवर जात असतो पण एक अभ्यासक म्हणून नाही तर फक्त एक ट्रेकर म्हणून पण खरच विचार करायची गरज आहे जी मला रायगडावर जाऊन आल्यावर आली.

रायगड म्हणजे फक्त एक डोंगर नाही की फक्त ट्रेक साठी जाण्याच ठिकाण नाही तर रायगड म्हणजे स्वराज्याच्या राजधानी चा मान ज्या ठिकाणाला होता असे ठिकाण , रायगड म्हणजे असे ठिकाण ज्याच्या वर स्वराज्याच्या अगणित मोहिमाची आखणी झाली, रायगड म्हणजे त्या एका शूर आई ची गाथा सांगणारा एक ग्रंथच, रायगड म्हणजे काय तर शिक्षा काय असते ह्याच्या टकमक टोकाकडे पाहून कळते .

चला तर जास्त ज्ञान न सांगत बसता तुम्हाला रायगड आणि त्याबद्दल ची माहिती देतो

रायगड किल्ल्या या ठिकाणी जाण्यासाठी मार्ग

पुणे ते रायगड 

१४० ते १५० किलोमीटर चा प्रवास आहे तो आपण स्वताचे वाहन किवा सरकारी वाहन या दोन्हींनी करू शकतो पण मी असा सांगेल शक्यतो स्वताची गाडी घेऊन जावा कारण या प्रवसा दरम्यान असंख्य अशी मनमोहक ठिकाणे आहेत व ऐतिहासिक वास्तू देखील आहेत, जसे कि मुळशी तालुका,कावजी कोंढाळकरांचे गाव, मुळशी धरण, पळसे धबधबा, कुंडलिका दरी, देवकुंड  धबधबा, पोलादपूर, पाचाड व मग आपला सर्वांचा रायगड….

मुंबई ते रायगड 

हा प्रवास देखील १५० ते १७० किलोमीटर चा होऊ शकतो या साठी आपल्याकडे दोन मार्ग आहेत, एक खोपोली मार्गे व दुसरा पेन मार्गे

मुंबई ते रायगड खूप मोठ्याप्रमाणात एसटी उपलब्ध आहे तेही वेगवेगळ्या भागातून त्यामुळे जर तुम्ही कोठून हि रायगडला भेट द्यायचा विचार करत असाल तर सोपे आहे. मुंबई – गोवा मार्गावरील महाड या बस स्थानकावरून रायगड किल्ल्याच्या दिशेने बसेस उपलब्ध आहेत. बस स्थानकाच्या बाहेर जीपगाड्या देखील उपलब्ध असतात.

पोहोचण्याच्या वाटा:

नाना दरवाजाकडून:

• नाना दरवाजाकडून गड चढता येतो.
• रस्ता: पायर्‍यांकडून एक डांबरी रस्ता पुढे जातो.
• पायवाट: त्या रस्त्याच्या थोड्या पुढे उजवीकडे एक पायवाट जाते. या पायवाटेने गडाच्या नाना दरवाजाकडून प्रवेश करता येतो.

रोप वे:

• गडावर जाण्यासाठी रोपवेची सुविधा उपलब्ध आहे.
• वेळ: रोपवेने गडाच्या पायथ्यापासून १० ते १५ मिनिटांत गडावर पोहोचता येते.

 

रायगडचे भौगोलिक स्थान पाहूयात

रायगड किल्ला हा  महाडच्या उत्तरेला जवळपास २५ किलोमीटर अंतरावर आहे आणि हा किल्ला चारही बाजूंनी लहान मोठ्या डोंगरांनी वेढलेला आहे. याच्या उत्तरेचा आणि पूर्वेला काळ नदीचे खोरे पसरलेले आहे, तर पश्चिमेला गांधारी नदी वाहते.

रायगड किल्ल्याच्या आसपासचे प्रमुख किल्ले:

• पूर्वेला लिंगाणा
• आग्नेयेला राजगड आणि तोरणा
• दक्षिणेला मकरंदगड, प्रतापगड, आणि वासोटा
• उत्तरेला कोकणदिवा

रायगड किल्ल्याचा माथा राजधानीसाठी उत्तम आहे असण्याची कारणे:

• तो खूप प्रशस्त आहे
• शत्रूंना तिथे पोहोचणे अवघड होते.
• सागरी दळणवळणासाठी हा खूप जवळ असलेला किल्ला आहे

म्हणून महाराजांनी या ठिकाणाची राजधानीसाठी निवड केली असावी.

रायगड किल्ल्याला १५ विविध नावांनी संबोधिले गेले आहे ती तुम्हाला माहित आहेत का?

• रायगड
• रायरी
• इस्लामगड
• नंदादीप
• जंबुद्वीप
• तणस
• राशिवटा
• बदेनूर
• रायगिरी
• राजगिरी
• भिवगड
• रेड्डी
• शिवलंका
• राहीर
• पूर्वेकडील जिब्राल्टर

हे सर्व नावे रायगड किल्ल्याच्या ऐतिहासिक तेची आठवण करून देतात.

रायगड किल्ल्यावर असणारी प्रमुख ठिकाणे आणि त्यांचे महत्त्व पुढीलप्रमाणे आहे.

तुम्ही जर पहिल्यांदाच रायगडावर जाणार असाल तर तुम्हाला खालील माहिती खूप उपयोगाची ठरणार आहे व दिलेल्या माहिती क्रमाने जर तुम्ही दुर्गभ्रमंती केली तर तुमचा वेळ हि वाचेल आणि एका दिवसात जास्तीत जास्त किल्ल्याची माहित व किल्ला फिरून हि होईल.

१. नाना दरवाजा:

या दरवाजास ‘नाणे दरवाजा’ असे ही बोले जाते. या दरवाजाचा संबंध गैर समजूतीने नाना फडणिसांशी लावला जातो. नाना दरवाजा याचाच अर्थ लहान दरवाजा आहे. इ.स. १६७४ च्या मे महिन्यात राज्याभिषेकाच्या निमित्ताने इंग्रजांचा वकील हेन्री ऑक्झेंडन याच दरवाजाने आला होता.

या  दरवाज्याच्या आतील बाजूस पहारेकरी यांसाठी  दोन छोट्या खोल्या आहेत, त्यांला ‘देवड्या’ असे म्हणतात. 

२.महादरवाजा:

महादरवाज्याच्या बाहेरील वरच्या अंगास दोन्ही बाजूस दोन सुंदर कमळाकृती कोरल्या आहेत. दरवाज्यावर असलेल्या या दोन कमळांचा अर्थ म्हणजे किल्ल्यामध्ये  ‘श्री आणि सरस्वती’ यांचा वास आहे आणि नांदत आहे म्हणजेच ‘विद्या व लक्ष्मी’ होय.

महादरवाज्याला दोन भव्य बुरूज आहेत, त्यापैकी एक ७५ फूट उंच आहे तर दुसरा ६५ फूट उंच आहे. तटबंदीमध्ये जी भोके ठेवलेली असतात त्यास जंग्या म्हणतात व शत्रूवर अचूक मारा करण्यासाठी ही भोके वापरली जात असतात.

महादरवाज्यातून आत आल्यावर पहारेकर्‍यांच्या देवड्या दिसतात. तसेच, संरक्षकांसाठी केलेल्या राहण्याच्या खोल्या दिसतात. महादरवाज्याच्या सुरुवातीपासून उजवीकडे टकमक टोका पर्यंत तर डावीकडे हिरकणी टोका पर्यंत अखंड तटबंदी बांधलेली होती.

3.हत्ती तलाव:

महादरवाज्यातून थोडे पुढे आल्यावर जो तलाव दिसतो, तो हत्ती तलाव आहे. गजशाळेतून येणाऱ्या हत्तींच्या स्नानासाठी आणि पिण्यासाठी या तलावाचा उपयोग होत होता.

४.शिर्काई देऊळ:

महाराजांच्या स्मारकाच्या डाव्या बाजूस जे छोटे देऊळ दिसते ते शिर्काईचे मातेचे  देऊळ आहे, हे देऊळ म्हणजे  गडावरील मुख्य देवता होय.

५.होळीचा माळ:

रायगड किल्ल्यावर असलेला होळीचा माळ हा एक महत्वपूर्ण ऐतिहासिक ठिकाण आहे. हा माळ किल्ल्याच्या एका भागात स्थित आहे आणि याचे विशेषतः दोन उद्दिष्टे आहेत:

1. होळीच्या माळावर होळीचा मोठा सन साजरा केला जात असे.

2. सैन्याची निरीक्षणासाठी: होळीच्या माळाचा उपयोग किल्ल्याच्या सुरक्षिततेसाठी आणि शत्रूच्या हालचालींवर लक्ष ठेवण्यासाठी केला जात होता. माळाच्या माध्यमातून किल्ल्याच्या विविध भागांवर सहज नजर ठेवता येत असे.

3. किल्ल्याच्या आसपासच्या क्षेत्राचा अवलोकन: होळीच्या माळावरून किल्ल्याच्या आसपासच्या क्षेत्राचे विस्तृत दृश्य मिळवता येते, जे सैन्याच्या रणनीतीत महत्त्वाचे ठरते.

हा माळ किल्ल्याच्या सुरक्षा व्यवस्था आणि सैन्य संचालनाच्या दृष्टिकोनातून अत्यंत महत्वपूर्ण आहे.

६.गंगासागर तलाव:

गंगासागर तलाव हा रायगड किल्ल्यावरील एक प्रमुख जलस्रोत आहे. 

• गंगासागर तलाव किल्ल्याच्या मध्यभागी स्थित आहे.
• या तलावाचा वापर किल्ल्यावरच्या लोकांच्या पिण्याच्या पाण्याच्या गरजा भागवण्यासाठी आणि इतर दैनंदिन उपयोगांसाठी केला जातो.
• तलाव मोठा आणि खोल आहे, त्यामुळे किल्ल्यावर पाण्याचा पुरवठा सुनिश्चित केला जातो.

गंगासागर तलावाच्या जलस्रोतामुळे रायगड किल्ल्याची स्वायत्तता आणि सुरक्षा अधिक प्रभावी बनली आहे.

७.बाजारपेठ:

रायगड किल्ल्यावर असलेल्या बाजारपेठेचे महत्व पुढीलप्रमाणे आहे:

• स्थान: बाजारपेठ किल्ल्याच्या पायथ्याशी किंवा मुख्य प्रवेशद्वाराच्या जवळ स्थित असू शकते.
• उपयोग: हे ठिकाण व्यापार, वाणिज्य, आणि वस्तूंच्या आदानप्रदानासाठी वापरले जात होते. बाजारपेठेत विविध वस्तू, अन्नधान्य, आणि इतर आवश्यक वस्तू विकल्या जात होत्या.

यामुळे बाजारपेठ रायगड किल्ल्याच्या सामाजिक आणि आर्थिक जीवनाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे.

८.टकमक टोक:

टकमक टोक हा रायगड किल्ल्यावर स्थित एक प्रमुख भौगोलिक स्थळ आहे.

• स्थान: टकमक टोक हा किल्ल्याच्या दक्षिण-पूर्वेकडील कोपऱ्यात स्थित आहे.
• उपयुक्तता: या ठिकाणाचे भौगोलिक स्थान खूपच महत्वाचे आहे कारण येथून किल्ल्याच्या चारही दिशांतील दृश्य पाहता येते.
• विवरण: टकमक टोक एक उंच आणि तीव्र शिखर आहे, ज्यामुळे या ठिकाणावरून आसपासच्या परिसराचे उत्कृष्ट दृश्य दिसते. हे ठिकाण किल्ल्याच्या संरक्षणासाठी आणि शत्रूच्या हालचालींवर लक्ष ठेवण्यासाठी उपयोगी ठरले जाते.

या ठिकाणाची उच्चतम स्थिती आणि दुरदर्शनमुळे ते किल्ल्याच्या सैन्याला आणि संरक्षण व्यवस्थेला महत्त्वपूर्ण समर्थन देते.

९.जगदीश्वर मंदिर:

बाजारपेठे च्या माघील बाजूस सरळ चालत गेलो कि आपल्याला मजिदीच्या गोल घुमाताप्रमाणे दिसते ते मजीद नसून जगदीश्वराचे मंदिर आहे. तसेच खालील बाजूस पूर्वेकडील उताराच्या बाजूला  ब्राह्मणवस्ती, ब्राह्मणतळे इत्यादी अवशेष दिसून येतात. तेथून समोर जे भव्य दिव्य मंदिर दिसते तेच आपल्या शंभू महादेवाचे म्हणजे जगदीश्वराचे मंदिर आहे.

• मंदिराची स्थिती: मंदिरासमोर नंदीची भव्य आणि सुबक मूर्ती आहे, पण सध्या ही मूर्ती भग्नावस्थेत आहे.
• मंदिराचा संरचना:
  • सभामंडप: मंदिरात प्रवेश केल्यावर एक भव्य सभामंडप लागतो.
  • कासव: मंडपाच्या मध्यभागी एक भव्य कासव आहे.
  • गाभारा: गाभार्‍याच्या भिंतीस हनुमंताची भव्य मूर्ती दिसते.
• शिलालेख: मंदिराच्या प्रवेशद्वाराच्या पायर्‍यांच्या खाली एक लहानसा शिलालेख आहे, जो पुढीलप्रमाणे आहे:
• ’सेवेचे ठायी तत्पर हिरोजी इंदुलकर’
• 

• उजव्या बाजूस भिंतीवर एक सुंदर शिलालेख दिसतो. तो पुढीलप्रमाणे आहे:

  श्री गणपतये नमः।

  प्रासादो जगदीश्वरस्य जगतामानंददोनुज्ञया
  श्रीमच्छत्रपते शिवस्य नृपते सिंहासने तिष्ठतः।
  शाके षण्णवबाणभूमिगणनादानन्दसंवत्सरे
  ज्योतीराजमुहूर्तकिर्तीमहिते शुक्लेशसापै तिथौ।।१।।

  वापीकूपडागराजिरुचिरं रम्यं वनं वीतिकौस्तभे
  कुंभिगृहे नरेन्द्रसदनैरभ्रंलिहे मीहिते।
  श्रीमद्रायगिरौ गिरामविषये हीराजिना निर्मितो
  याविन्द्रदिवाकरौ विलसतस्तावत्समुज्जृंभते।।२।।

  अर्थ:

  “संपूर्ण जगाला आनंद देणारा जगदीश्वरा चा हा  प्रासाद श्रीमद् छत्रपती श्री  शिवाजी महाराजांच्या आज्ञेने शके १५९६ मध्ये आनंदनाम संवत्सरा च्या प्रारंभास एक शुभ मुहूर्तावर निर्माण केला आहे. रायगडावर हिरोजी नावाच्या शिल्पकाराने विहिरी, तळी, बागा, रस्ते, स्तंभ, गजशाळा आणि राजगृहे यांची उभारणी केली आहे. हे सर्व वास्तू  चंद्रसूर्याच्या प्रकाश असे पर्यंत सुखरूप राहतील.”

  १०.महाराजांची समाधी:

   

• 

•  

  मंदिराच्या पूर्व दरवाज्याच्या थोड्या अंतरावर जो अष्टकोनी चौथरा दिसतो, तोच महाराजांची समाधी आहे. सभासद बखर पुढीलप्रमाणे वर्णन करते:

  “श्री छत्रपती शिवाजी महाराज छत्रपती यांचा काल शके १६०२ चैत्र शुद्ध १५ या दिवशी रायगड येथे झाला महाराजांनी त्यांचा देह सोडला. जाता जाता ते बोले आम्ही जातो आमचा काळ आला  सप्त गंगा सप्त  सिंधू मुक्त करा काशीचा विश्वेश्वर सोडवा अखंड हिंदुस्थान पादाक्रांत करा पण कधीही कोणाचे चुकुर होऊ नका. देहाचे सार्थक त्यांनी बांधिलेला जगदीश्वराचा जो प्रासाद त्याच्या महाद्वाराच्या बाहेर दक्षिणभागी केले, तेथे काळ्या दगडाच्या चिर्‍याचे अष्टकोनी सुमारे छातीभर उंचीचे बांधले असून वरून फरसबंदी केलेली आहे. 

  महाराजांची समाधी ही त्यांची अंतिम विश्रांती स्थळ आहे,  श्रद्धांजली वाहण्यासाठी स्थानिक लोक आणि भक्त नियमितपणे येतात.

  दर्त्याशन झाल्यानंतर तिथेच बाजूला हिरोजी इंदोल्कारांचा एक शिलालेख आहे तो असा कि सेवेची ठायी तत्पर हिरोजी इंदुलकर ते  पाहून मग  नंतर तर सरळ होळीच्या माळावरून डाव्याबाजुने पुढे आलो कि नगारखाना दिसतो.

 

११.नगारखाना रायगड किल्ल्यावर एक महत्त्वाचे ऐतिहासिक ठिकाण आहे. व किल्ल्यावरील सर्वात उंच ठिकाण म्हणजे नगारखाना. राज्याभिषेक दिनी खूप मोठा सण याच्या समोरील मोकळ्या ठिकाणी केला जातो.

 

• किल्ल्याच्या मुख्य प्रवेशद्वाराच्या जवळ, साधारणतः गडाच्या सुरक्षेच्या आणि नियंत्रणाच्या भागात स्थित आहे.

• वर्णन:

  • नगारखान्याचा मुख्य उपयोग गडावरची जनसामान्य व सैन्याची सूचना आणि आदेश प्रसारित करण्यासाठी केला जात होता. यामध्ये मोठ्या आणि ध्वनी निर्माण करणाऱ्या वाद्यांचा वापर करून दूरदर्शन प्रणालीचा वापर केला जात होता.
  •  हा भाग विशेषतः नगारा (ड्रम) वाजवण्यासाठी वापरला जात होता. त्यामुळे, “नगारखाना” या नावाने ओळखला जातो.

• विशेषत:

  •  हा भाग किल्ल्याच्या सुरक्षेच्या आणि त्याच्या नियमित कामकाजाच्या दृष्टिकोनातून महत्वाचा होता.
  • सौंदर्य: नगारखान्याच्या इमारतीची रचना उत्कृष्ट असून, त्यामध्ये विविध प्रकारच्या स्थापत्यकलेचे नमुने असतात.

नगारखाना किल्ल्याच्या ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक महत्त्वाचे एक ठिकाण आहे, जिथे गडाच्या सुरक्षेसाठी आणि प्रशासनाच्या कार्यासाठी आवश्यक असलेल्या वाद्यांची कार्ये केली जात.

१२.मेघडंबरी रायगड किल्ल्यावर एक महत्वाचे स्थान आहे.

• किल्ल्याच्या एकूण तुकड्यांपैकी एक प्रमुख भाग, विशेषतः किल्ल्याच्या मध्यभागी किंवा मुख्य परिसरात स्थित असतो.

• वर्णन:

  • ‘मेघडंबरी’ म्हणजेच “मेघांसारख्या डोंगरांमधील एक भव्य दगड”, हे एक प्रसिद्ध स्थल आहे जिथे छत्रपती शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक झाला होता.
  • इतिहास: इ.स. १६७४ मध्ये, छत्रपती शिवाजी महाराजांनी रायगड किल्ल्यावर राज्याभिषेक सोहळा आयोजित केला होता. या सोहळ्यात, मेघडंबरी ह्या स्थानी त्यांच्या सिंहासनावर बसलेले होते.

• विशेषत:

  • आकर्षण: मेघडंबरीच्या आसपासचा परिसर आणि तेथील स्थापत्यकला अत्यंत आकर्षक आहे. येथे इतिहासाच्या महत्त्वाच्या घटनांचा संदर्भ मिळवता येतो.
  • आधिकारिक वापर: राज्याभिषेकाच्या समारंभादरम्यान, या स्थानी विशेष व्यवस्थापिका ठेवण्यात आली होती.

मेघडंबरी किल्ल्याच्या ऐतिहासिक महत्त्वाचे एक ठिकाण आहे, जिथे छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या राज्याभिषेकाच्या ऐतिहासिक घटनांचा महत्त्वपूर्ण संदर्भ आहे.

13.पालखी दरवाजा:

•  रायगड किल्ल्यावर मनोर्‍यांच्या (स्तंभांच्या) पश्चिमेस तटबंदीत ३१ पायर्‍या बांधलेल्या आहेत.
• या पायर्‍यांवर चढल्यावर जो दरवाजा लागतो, तो पालखी दरवाजा आहे. याच्या उजव्या बाजूला राणीसाहेबांचे राणीवशा महल पाहायला मिळतात.
•  या दरवाज्यातून बालेकिल्ल्यात प्रवेश करता येतो.

14.राजभवन:

• राणीवशाच्या समोर डाव्या हातास दासदासींच्या घरांचे अवशेष आहेत.
• या अवशेषांच्या मागे दुसरी समांतर भिंत आहे. त्या भिंतीच्या मध्यभागी असलेल्या दरवाज्यातून बालेकिल्ल्याच्या अंतर्भागात प्रवेश केल्यावर एक प्रशस्त चौथरा लागतो.
• हा चौथरा महाराजांचे राजभवन आहे.
• राजभवनाचा चौथारा ८६ फूट लांब व ३३ फूट रुंद आहे.

15.राजसभा:

•  महाराजांचा राज्याभिषेक ज्या ठिकाणी झाला, तीच ही राजसभा.
•  राजसभा २२० फूट लांब व १२४ फूट रुंद आहे. येथे पूर्वेकडे तोंड केलेली सिंहासनाची जागा आहे.
•  येथे बत्तीस मणांचे सोन्याचे सिंहासन होते. सभासद बखरनुसार, ‘तख्त सुवर्णाचे बत्तीस मणांचे सिद्ध करवले नवरत्ने अमोलिक जितकी कोशात होती, त्यामध्ये शोधून मोठी मोलाची रत्ने जडाव केली.’

16.सिंहासनाचे प्रवेशद्वार:

• सिंहासनाच्या समोर भव्य प्रवेशद्वार आहे. या प्रवेशद्वाराच्या कमानयुक्त जागेला नगारखाना म्हणतात.
•  प्रवेशद्वाराच्या देवड्यांमधून चढण्यासाठी अरुंद आणि काटकोनात वळणार्‍या पायऱ्या आहेत.
• सध्या हा मार्ग पुरातत्व खात्याने बंद केलेला आहे.

या सर्व व्यतिरिक्त अजून खूप काही आहे जे आपले एका दिवसात पाहून होत नाही जसे कि,

• वाघ दरवाजा
• बारा टाके
• कृशावार्त तलाव व इतर असे खूप तळी
• हिरकणी बुरुज
• भवानी टोक आणि मंदिर इत्यादी.

आणि हो तुम्ही पाचाड ला एकतर किल्ल्यावर येण्या आधी थांबून मा जिजाऊ आईसाहेबांच्या वाड्याचे विहिरीचे दर्शन घेऊ शकता व तसेच त्यांचे स्मारक आहे त्याचे दर्शन घेऊन आपली दुर्गभ्रमंती करू शकता किवा गड उतार झाल्या नंतर हि करू शकता.

 

आपल्याला हि सर्व माहिती कशी वाटली ते तुमच्या share केल्याने आम्हाला कळेल, व तुमच्या एका share मुळे आम्हाला असे अजून माहितीपूर्ण लेख लिहायला चालना प्रोत्साहन मिळेल. लेखाबद्दल काही शंका असेल तर आम्हाला contact us मध्ये संपर्क करू शकता व इतर काही माहिती पाहिजे असेल तरीही संपर्क करा व नवीन कोणता लेख तुम्हाला वाचायला आवडेल तेही आम्हाला कळवा.

जय श्री राम 

जय शिवराय

धन्यवाद…….