रामशेज किल्ला (Ramshej fort)
- किल्ल्याची उंची :३२७०
- किल्याचा प्रकार:गिरिदुर्ग
- किल्याची डोंगररांग:पेठ नाशिक
- किल्याची श्रेणी :मध्यम
Ramshej fort रामशेज किल्ल्या बद्दल अनोखी माहिती
रामशेज किल्ला इतिहासात प्रसिद्ध असला तरी काही अनोखी माहिती आहे जी कदाचित तुम्हाला माहित नसेल. चला तर मग जाणून घेऊयात:
- गुप्त दरवाजा – असे सांगितले जाते कि रामशेज किल्ल्याला एक गुप्त दरवाजा होता. या दरवाज्याचा उपयोग मावळे शत्रूंवर हल्ला करण्यासाठी किंवा किल्ल्यातून बाहेर पडण्यासाठी करत असत. आजही हा दरवाजा आहे का याबद्दल निश्चित माहिती नाही.
- पाण्याच्या टाक्यांचे रहस्य – रामशेज किल्ला डोंगरावर असूनही वर्षभर येथे पाण्याची कमतरता होत नाही. याचे कारण म्हणजे किल्ल्याच्या आत मोठ्या प्रमाणात पाण्याच्या टाक्या बांधलेल्या आहेत. ही एक जुन्या पाणीपुरवठ्याची आश्चर्यकारक रचना आहे.
- औरंगजेबाची हार – मुঘल सम्राट औरंगजेबाने स्वराज्यावर अनेक स्वारी केल्या. पण रामशेज किल्ला जिंकणे त्याला शक्य झाले नाही. तब्बच्या काळात किल्ल्याचे रक्षक सूर्याजी जाधव यांनी आणि त्यांच्या मावळ्यांनी दाखवलेल्या पराक्रमामुळे औरंगजेबाची या किल्ल्यावर हार झाली.
- भूतखेडी – गावातल्या काही लोकांच्या म्हणण्यानुसार किल्ल्याच्या आसपासच्या भागात रात्रीच्या वेळी अजब आवाज येतात. यामुळे काही लोक या भागाला भूतखेडी म्हणून संबोधतात. परंतु यामागे historical explanation असू शकते.
नोंद: ही माहिती सर्वसाधारणपणे उपलब्ध असलेल्या स्त्रोतांवर आधारित आहे.
रामशेज किल्ला हा एक गिरीदुर्ग प्रकारचा किल्ला आहे.
गिरीदुर्ग म्हणजे डोंगरावर बांधलेला किल्ला. असे किल्ले सहसा मजबूत आणि रणनीतिकदृष्ट्या महत्त्वाच्या ठिकाणी बांधले जातात. रामशेज किल्ला नाशिक जिल्ह्यातील एका उंच डोंगरावर बांधलेला आहे आणि आसपासच्या प्रदेशाचे विहंगम दृश्य प्रदान करतो. यामुळे शत्रूवर लक्ष ठेवणे आणि त्यांच्या हालचालींवर नजर ठेवणे सोपे होते.
रामशेज किल्ल्याची वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:
- डोंगराळ प्रदेश: हा किल्ला एका उंच डोंगरावर बांधलेला आहे, ज्यामुळे त्याला नैसर्गिक संरक्षण मिळते.
- मजबूत बुरूज आणि तटबंदी: किल्ल्याला मजबूत बुरूज आणि तटबंदी आहेत जी हल्ल्यापासून बचाव करतात.
- पाण्याची उपलब्धता: किल्ल्यावर पाण्याची पुरेशी उपलब्धता आहे, जी दीर्घकालीन वेढ्यासाठी महत्त्वाची आहे.
- गुप्त मार्ग: किल्ल्यात अनेक गुप्त मार्ग आहेत जे रणनीतिकदृष्ट्या महत्त्वाचे आहेत. या मार्गांचा वापर सैनिक आणि पुरवठा किल्ल्यात आणण्यासाठी आणि बाहेर काढण्यासाठी केला जाऊ शकतो.
या वैशिष्ट्यांमुळे रामशेज किल्ला मजबूत आणि रणनीतिकदृष्ट्या महत्त्वाचा किल्ला बनला.
Ramshej fort रामशेज किल्ल्याचे ऐतिहासिक महत्त्व:
- इतिहासातील नाव: रामशेज किल्ला, ज्याला “रामाची शय्या” असेही म्हटले जाते, हे नाव भगवान श्रीरामांनी वनवासात असताना या डोंगरावर काही दिवस मुक्काम केल्यामुळे त्याला रामशेज असे नाव पडले आहे.
- छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या कारकिर्दीत रामशेज किल्ला महत्त्वाची भूमिका बजावत होता. 1674 मध्ये शिवाजी महाराजांनी हा किल्ला जिंकला आणि स्वराज्यात दाखल केला.1678 मध्ये मुघलांनी किल्ला ताब्यात घेतला, परंतु 1680 मध्ये मराठ्यांनी तो पुन्हा जिंकला. 1700 मध्ये औरंगजेबाने किल्ल्यावर हल्ला चढवला, परंतु मराठ्यांनी त्याला पराभूत केले. रामशेज किल्ला हा मराठ्यांच्या पराक्रमाचे आणि स्वातंत्र्यलढ्याचे प्रतीक आहे. नाशिक जवळील रामशेज किल्ला, जरी आकाराने लहान असला तरी त्याचा इतिहास अत्यंत गौरवशाली आणि प्रेरणादायी आहे. छत्रपती संभाजी महाराजांच्या कारकिर्दीत, हा किल्ला मराठ्यांच्या पराक्रमाचे आणि धैर्याचे प्रतीक बनला.
मराठ्यांच्या पराक्रमाचे प्रतीक:
- अजिंक्य लढाई: रामशेज हा असा एकमेव किल्ला होता ज्याने मोगलांशी जवळपास साडेपाच वर्षे सतत लढा दिला.
- वीर किल्लेदार: या पराक्रमी लढाईचे नेतृत्व करणारे किल्लेदार कोण होते हे इतिहासाला अज्ञात आहे, तरीही त्यांचे धैर्य आणि पराक्रम आजही स्मरणात टिकून आहे.
- मोगलांच्या दस्तावेजातही उल्लेख: मराठ्यांच्या या पराक्रमाचे वर्णन मोगलांच्या दस्तावेजातही मिळते, हे या लढाईचे महत्त्व अधोरेखित करते.
Ramshej fort रामशेज किल्ला: मराठ्यांच्या पराक्रमाची गाथा (भाग १)
- संभाजी महाराजांच्या कारकिर्दीतील लढाई: औरंगजेबाने हिंदवी स्वराज्य उलथून टाकण्यासाठी महाराष्ट्रावर पूर्ण ताकदीने हल्ला चढवला होता. नाशिक जवळील हा लहानसा किल्ला जिंकण्यासाठी त्याने ४० हजार सैन्य पाठवले.
- असामान्य पराक्रम: ६०० मावळ्यांनी ५।। वर्षे (साडेपाच वर्षे) मोगलांच्या प्रचंड सैन्याचा प्रतिकार केला.
- अनेक हल्ले आणि यशस्वी रणनीती: मोगलांनी वेढा, सुरुंग, मोर्चे, लाकडी बुरुज यांसारख्या अनेक युक्त्यांचा वापर करून किल्ला जिंकण्याचा प्रयत्न केला, पण अनुभवी किल्लेदाराने आणि मावळ्यांच्या पराक्रमाने त्यांना पराभूत केले.
- मराठ्यांच्या पराक्रमाचे प्रतीक: रामशेज किल्ला मराठ्यांच्या धैर्य, चातुर्या आणि अदम्य लढाऊ शक्तीचे प्रतीक बनला.
मुख्य घटना:
- इ.स. १६८२: शहाबुद्दीन गाजीउद्दीन फिरोजजंग यांनी ४० हजार सैन्यासह किल्ला वेढला.
- मे १६८२: संभाजी महाराजांनी रुपाजी भोसले आणि मानाजी मोरे यांच्या नेतृत्वाखाली ५ ते ७ हजार सैन्य पाठवून वेढा फोडण्याचा प्रयत्न केला.
- १६८३: बहादूरखान यांनी दुसरा वेढा घातला आणि नवीन रणनीती वापरली पण अपयशी ठरले.
- १६८४: कासिमखान किरमाणी यांनाही किल्ला जिंकता आला नाही.
- १६८७: औरंगजेबाने हार मानली आणि वेढा उठवला.
निष्कर्ष:
रामशेज किल्ला हा केवळ एका लहान डोंगरावर बांधलेला किल्ला नाही तर मराठ्यांच्या पराक्रमाची आणि धैर्याची अविस्मरणीय गाथा आहे. ६०० मावळ्यांनी साडे पाच वर्षे मोगलांच्या प्रचंड सैन्याचा प्रतिकार करून हे सिद्ध केले की मराठ्यांचा आत्मा कधीही दाबला जाऊ शकत नाही. आजही, रामशेज किल्ला आपल्याला प्रेरणा देतो आणि आपल्याला लढण्याची आणि कधीही हार न मानण्याची शिकवण देतो.
Ramshej fort रामशेज किल्ला: मराठ्यांच्या पराक्रमाची गाथा (भाग २)
मोगलांचा दुसरा हल्ला आणि मावळ्यांचा पराक्रम:
- शहाबुद्दीनने किल्ल्यावर पुन्हा हल्ला चढवला, पण मावळ्यांनी दगडांचा प्रचंड मारा करून त्यांना पराभूत केले.
- राजा दलपतराय यांना या लढाईत दगड लागून ते जखमी झाले.
- सलग अपयशाने निराश होऊन शहाबुद्दीनने वेढा सोडून जुन्नरला परतण्याचा निर्णय घेतला.
बहादूरखानाची योजना आणि मराठ्यांची धाडस:
- बहादूरखानाने किल्ला जिंकण्यासाठी नवीन योजना आखली.
- या योजनेनुसार, मोगलांच्या सैन्याचा एक गट तोफा आणि वाद्ये घेऊन गडाच्या एका बाजूला जमावला जाईल.
- दुसरा गट विरुद्ध बाजूने हल्ला करेल.
- मराठ्यांना या योजनेची आधीच चाहूल लागली होती आणि त्यानंतर दोन्ही बाजूंना सैन्य पाठवून मोगलांना पराभूत केले.
तांत्रिकाची कल्पना आणि त्याचा अपयश:
- रामशेज किल्ला जिंकण्यासाठी बहादूरखान कोणत्याही थराला जायला तयार होता.
- सैन्यातील एका तांत्रिकाने त्याला १०० तोळे वजनाचा सोन्याचा साप बनवून देण्याची कल्पना दिली.
- तांत्रिक हा साप मंत्रित करून मोगल सैन्याला किल्ल्याच्या प्रवेशद्वारापर्यंत घेऊन जाईल असे त्याने सांगितले.
- बहादूरखानाने तांत्रिकाची कल्पना मान्य केली आणि त्यानुसार सोन्याचा साप बनवून घेतला.
- तांत्रिक साप घेऊन मोगल सैन्याच्या पुढे चालू लागला.
- पण मराठ्यांनी गडावरून दगडफेक सुरू केली आणि त्यातील एक दगड तांत्रिकाच्या छातीवर लागून तो खाली कोसळला.
- तांत्रिकाचा मृत्यू झाल्याने मोगल सैनिक घाबरून माघार घेऊ लागले.
औरंगजेबाचा संताप आणि कासिमखानाचा पराभव:
- बहादुरखानच्या या पराभवा नंतर औरंगजेब संतापला आणि रामशेज किल्ल्याचा चा वेडा सोडून जाण्यचा आदेश दिला.
- या अपमानाने भडकलेल्या बहादूरखानाने शहाबुद्दीनने उभारलेला लाकडी बुरुज जाळून टाकला.
- औरंगजेबाने कासिमखान किरमाणी या सरदाराला रामशेज किल्ला जिंकण्यासाठी पाठवले, पण त्यालाही यश मिळाले नाही.
Ramshej fort आजचा रामशेज:
- पर्यटनस्थळ: आज रामशेज किल्ला नाशिक जवळील एक लोकप्रिय पर्यटनस्थळ आहे.
- एक दिवसाचा प्रवास: तुम्ही एका दिवसात किल्ला आणि जवळपासची प्रसिद्ध चांभार लेणी दोन्ही भेट देऊ शकता.
- ऐतिहासिक वास्तू: किल्ल्यावर अनेक ऐतिहासिक वास्तू आहेत जसे की राम मंदिर, सैन्याचे तंबू, आणि पाण्याची टाकी.
- निसर्गरम्य दृश्ये: किल्ल्यावरून नाशिक शहराचे आणि आसपासच्या डोंगराळ प्रदेशाचे विहंगम दृश्ये पाहायला मिळतात.
- निष्कर्ष:
- रामशेज किल्ला हा केवळ एक ऐतिहासिक वास्तू नाही तर मराठ्यांच्या पराक्रमाची आणि धैर्याची प्रेरणादायी कहाणी आहे. तुम्ही नाशिकला भेट देत असाल तर, रामशेज किल्ला नक्कीच भेट द्या आणि इतिहासाचा स्पर्श घ्या.
Ramshej fort रामशेज किल्ला: पहाण्यासारखी ठिकाणे
किल्ल्यावर जाण्याचा मार्ग:
- किल्ल्यावर जाणारी वाट मळलेली आहे आणि डावीकडे किल्ला ठेवून जाते.
- थोडे पुढे गेल्यावर पायऱ्या लागतात आणि गडावर जाताना एक गुहा दिसते.
- या गुहेत पाण्याचे कोरडे टाकं आणि पिंड आहे.
- गुहेचा उपयोग पाण्याच्या साठवणुकीसाठी आणि टेहळणीसाठी होत होता.
गुहा आणि मंदिर:
- गुहा पाहून झाल्यावर आपल्यला पुढे रामाचे मंदिर असलेली गुहा पाहायला मिळते.
- गुहेच्या एका बाजूला शिलालेख कोरलेला आहे आणि खालच्या बाजूला पिण्यायोग्य पाण्याचे टाके आहे.
- श्रीरामाचे दर्शन घेऊन समोरच्या तुटलेल्या पायऱ्या उध्वस्त प्रवेशद्वारातून गडावर घेऊन जातात.
गडमाथा आणि टाक्या:
- गडावर प्रवेश केल्यावर गडमाथ्यावर समोरच एक छोटा कमान असलेला दरवाजा आणि त्यातून उतरणारी पायऱ्यांची वाट दिसते.
- या पायऱ्या उतरून खाली गेल्यावर एक मोठे कोरडे खांब टाके आहे.
- टाक्याच्या समोर दगडी भिंत बांधून टाके संरक्षित केलेले आहे आणि या भिंतीचा उपयोग टेहळणीसाठी आणि मार करतांना आडोसा घेण्यासाठी होत होता.
- टाके पाहून गड माथ्यावर येऊन पठाराकडे जावे.
इतर ठिकाणे:
- वाटेत उध्वस्त वाड्याचे अवशेष आणि दोन कातळ कोरीव टाकी लागतात.
- या टाक्यांपासून वर जाणारी वाट गडाच्या टोकापाशी घेऊन जाते.
- येथून खालचे गाव, नाशिक – पेठ रस्ता आणि नवीन प्रवेशद्वार दिसते.
- झेंड्याला वळसा घालून पुन्हा प्रवेशद्वारापाशी येऊन वर चढणाऱ्या वाटेने थोडे वर चढल्यावर पाच पाण्यांच्या टाक्यांचा समुह दिसतो.
- उजव्या बाजूला डोंगर उतारावरून येणारे पाणी दगडी भिंत बांधून अडवून बनवलेला तलाव आहे.
Ramshej fort रामशेज किल्ला: राहण्याची आणि जेवणाची सोय
राहण्याची सोय:
- किल्ल्यावर मंदिरात राहण्याची सोय आहे.
- यात 10 लोकांची राहण्याची व्यवस्था आहे.
- किल्ल्यावर राहण्यासाठी कोणत्याही सुविधा उपलब्ध नाहीत, त्यामुळे तुम्हाला तुमचे सामान स्वतः सोबत घेऊन जावे लागेल.
जेवणाची सोय:
- किल्ल्यावर जेवण्याची कोणतीही व्यवस्था नाही.
- तुम्हाला स्वतःचे जेवण आणि पाणी सोबत ठेवावे लागेल.
- तुम्ही किल्ल्याच्या पायथ्याशी असलेल्या गावातून जेवण खरेदी करू शकता, परंतु तेव्हा तुम्हाला किल्ल्यावर परत येण्यासाठी पुन्हा चढाई करावी लागेल.
Ramshej fort रामशेज किल्ला: पोहोचण्याच्या वाटा
सार्वजनिक वाहतूक:
- नाशिक ते पेठ: नाशिकच्या CBS बस स्थानकावरून ‘पेठ’ साठी एसटी बस पकडा आणि आशेवाडी फाट्यावर उतरा.
- आशेवाडी ते किल्ला: आशेवाडी गावातून समोरच किल्ला दिसतो. डावीकडे ठेवून वळसा घालून जाणारी वाट तुम्हाला गडाच्या मागील बाजूने किल्ल्यावर घेऊन जाईल. या वाटेने गड गाठण्यासाठी 1 तास लागतो.
खाजगी वाहन:
- तुम्ही तुमच्या खाजगी वाहनाने थेट किल्ल्याच्या पायथ्याशी बनवलेल्या वाहनतळापर्यंत पोहोचू शकता.
- आशेवाडी गावाच्या फाट्यावरून गावात न जाता थोडे पुढे गेल्यावर उजवीकडे तुम्हाला एक भव्य कमान आणि त्यातून जाणारा रस्ता दिसेल. हा रस्ता तुम्हाला थेट गडाखालील वाहनतळावर घेऊन जाईल.
इतर माहिती:
- तुम्ही नाशिक रोड रेल्वे स्टेशनवरून टॅक्सी किंवा बसने आशेवाडी गावापर्यंत पोहोचू शकता.
- तुम्ही ट्रेकिंगचा आनंद घेण्यास इच्छुक असल्यास, तुम्ही नाशिकच्या पांचवटी भागातून किंवा त्र्यंबकेश्वर रस्त्यावरून ट्रेकिंग करू शकता.
- किल्ल्यावर जाण्यासाठी चांगल्या शारीरिक स्थितीत असणे आवश्यक आहे कारण तुम्हाला 400-500 पायऱ्या चढाव्या लागतील.
- किल्ल्याला भेट देण्यासाठी योग्य काळ म्हणजे पावसाळा आणि हिवाळा.
टीप:
- तुम्ही किल्ल्याला भेट देण्यापूर्वी हवामान आणि इतर परिस्थितींची माहिती घ्या.
- तुम्ही सोबत पुरेसे पाणी आणि हलके पदार्थ घ्या.
- किल्ल्यावर कोणत्याही सुविधा उपलब्ध नाहीत, त्यामुळे तुम्हाला तुमचे सामान स्वतः सोबत घेऊन जावे लागेल.
- किल्ल्याला भेट देण्यासाठी योग्य पावसाळा आणि हिवाळा हा काळ आहे.
- किल्ल्यावर चढताना पाणी आणि हलके पदार्थ सोबत ठेवा.
- किल्ल्यावर जाण्यासाठी तुम्हाला 400-500 पायऱ्या चढाव्या लागतील, त्यामुळे चांगल्या शारीरिक स्थितीत असणे आवश्यक आहे.
- किल्ल्यावर अनेक ऐतिहासिक वास्तू आहेत. याव्यतिरिक्त, किल्ल्यावरून नाशिक शहराचे आणि आसपासच्या डोंगराळ प्रदेशाचे विहंगम दृश्ये पाहायला मिळतात.