Shivneri Fort दुर्ग शिवनेरी

Shivneri Fort दुर्ग शिवनेरी

शिवनेरी (Shivneri) किल्ल्याची ऊंची : 3500
किल्ल्याचा प्रकार : गिरीदुर्ग
डोंगररांग: नाणेघाट
जिल्हा : पुणे
श्रेणी : मध्यम

शिवनेरी किल्ला हा महाराष्ट्रातील जुन्नर तालुक्यातील एक ऐतिहासिक किल्ला आहे. हा किल्ला सह्याद्रीच्या रांगेतील एका उंच टेकडीवर बांधण्यात आला आहे आणि तो पुणे शहरापासून सुमारे 100 किलोमीटर अंतरावर आहे.हा किल्ला छत्रपती शिवाजी महाराजांचे जन्मस्थान आहे आणि म्हणूनच त्याला ऐतिहासिक महत्त्व आहे. किल्ल्यावर अनेक भव्य वास्तू आहेत, ज्यात भवानी मंदिर, शिवस्मारक आहे. किल्ल्यावरून परिसराचे विहंगम दृश्य दिसते.

Shivneri Fort

जुन्नर: इतिहासाची आणि संस्कृतीची संपन्न भूमी

इतिहास:
‘जीर्णनगर’ किंवा ‘जुन्नेर’ नावाने ओळखले जाणारे हे शहर क्रिस्तपूर्व २०० पासून प्रसिद्ध आहे.
शक राजांनी जुन्नरला आपली राजधानी बनवून अनेक वर्षे राज्य केले.सातवाहन राजवंशातील गौतमीपुत्र सातकर्णी यांनी शकांचा पराभव करून जुन्नर आणि परिसरावर आपले प्रभुत्व स्थापन केले.नाणेघाट हा प्राचीन व्यापार मार्ग होता ज्यामुळे मोठ्या प्रमाणावर व्यापारिक गतिविधी होत असत आणि त्यामुळे या मार्गावर किल्ल्यांची निर्मिती झाली.सातवाहनांनी आपल्या साम्राज्याचा विस्तार करताना या प्रदेशातील अनेक ठिकाणे ताब्यात घेतली.
महत्त्वपूर्ण घटना:
जुन्नर अनेक ऐतिहासिक घटनांचे साक्षीदार आहे.१२ व्या ते १८ व्या शतकापर्यंत यादव, बहमनी आणि विजापुरी सल्तनत यांच्यासारख्या अनेक राजवंशांनी येथे राज्य केले.
छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या मावळ्यांनी अनेक लढाया याच प्रदेशात लढल्या.

१८ व्या शतकात, पेशव्यांनी जुन्नरवर राज्य केले आणि ते मराठा साम्राज्याचा एक महत्त्वाचा भाग बनले.
*क्रिस्तपूर्व ११७० ते १३०८:
यादव राजवंशाने शिवनेरी किल्ल्यावर राज्य स्थापन केले आणि किल्ल्याचा बांधकाम पूर्ण केले.
*क्रिस्तपूर्व १४४३:
बहमनी सल्तनतने मलिक उत्तुजार यादवांना पराभूत करून शिवनेरी किल्ला ताब्यात घेतला.
*क्रिस्तपूर्व १४७०:
मलिक उत्तुजार यांचा मुलगा मलिक अहमद याने बहमनी सल्तनतविरुद्ध बंडखोरी करून किल्ला पुन्हा जिंकून घेतला.
मलिक मुहम्मदच्या मृत्यूनंतर, त्यांनी निजामशाही सल्तनतची स्थापना केली आणि अहमदनगरला राजधानी बनवले.

*क्रिस्तपूर्व १४९३:
निजामशाही सल्तनतची राजधानी अहमदनगरला हलवण्यात आली.
*क्रिस्तपूर्व १५६५:
सुलतान मुर्तजा निजामाने त्यांच्या बंधू कासिमला शिवनेरी किल्ल्यात कैद केले.
*क्रिस्तपूर्व १५९५:
मालोजी राजे भोसले यांनी शिवनेरी किल्ला आणि जुन्नर परिसरावर स्वारी केली.
*पुढे काय घडले?
शहाजीराजे भोसले यांनी १६२७ मध्ये शिवनेरी किल्ला जिंकून घेतला आणि तो आपला मुख्यालय बनवला.

शिवनेरी किल्ला मराठा साम्राज्याची राजधानी बनला आणि अनेक ऐतिहासिक घटनांचे साक्षीदार ठरला.

Shivneri Fort

*शिवाजी महाराजांचा जन्म काळ:
मोगल, निजामशाही, आणि आदिलशाहींच्या दरम्यान लढल्यांच्या धामधुमीत, शहाजी महाराजांनी जिजाबाईला शिवनेरी किल्ल्यावर ठेवले. किल्ल्याचे रणसंग्रही उच्च परदर्शी, प्राकृतिक रक्षणात्मक परिसर, मजबूत तटबंदी, आणि सात प्रवेशव्दारांनी त्याची सुरक्षा सुनिश्चित केली. ५०० सैनिकांच्या सोबत शहाजी महाराजांनी जिजाबाईला शिवनेरीला पाठवले. त्या काळी किल्ल्याचे किल्लेदार विजयराव सिधोजी विश्वासराव हे शहाजी महाराजांच्या संबंधातले होते.जिजाऊ ने गडाची शिवाई देवीला नवस केला कि‌ (जर पुत्र झाला तर तुझं नाव ठेवीन). शालिवाहन शके १५५१ च्या वर्षातील तिसरी दिवशी, उत्तरायणातील, फाल्गुन महिन्यात, हस्त नक्षत्रावर, सिंह लग्नावर (१९ फेब्रुवारी १६३० रोजी), शिवनेरी किल्ल्यावर शिवाजी महाराजांचा जन्म झाला.

*१६३२ मध्ये शिवाजी महाराजांनी किल्ला जिंकला, ज्यानंतर १६३७ मध्ये मोगलांनी त्याला घेरून समावेश केले. बंडवारा १६५० पर्यंत चालू राहिला, ज्यानंतर १६७३ मध्ये शिवाजी महाराजांनी पुन्हा किल्ला जिंकला आणि त्याला किल्ल्याच्या कर्त्याला अजीज खान नावाच्या संरक्षकांची नियुक्ती केली, ज्याच्या द्वारे तो किल्ला घेण्याचा प्रयत्न केला. १६७८ मध्ये जुन्नर प्रांत लुटला गेला आणि मराठ्यांनी किल्ला घेण्याचा प्रयत्न केला पण अयशस्वी राहिला. ४० वर्षांनंतर १७१६ मध्ये शाहुमहाराजांनी किल्ला मराठेशाहीत आणला आणि नंतर तो पेशव्यांकडे हस्तांतरीत करण्यात आला.१७७३ मध्ये ईस्ट इंडिया कंपनीच्या डॉ. जॉन फ्रायरने किल्ल्याला भेट दिली. त्यांनी आपल्या अभिलेखांमध्ये नोंद केलं की किल्ल्यात खूप अस्मानस्त आणि साहित्य असल्याने त्यात हजार कुटुंबांना अत्यंत दुर्दैवानंतर अस्थिर आहे.

Shivneri Fort

जुन्नर किल्ला: पाहण्यासारखी ठिकाणे
जुन्नर शहरातून डांबरी रस्त्यावरून किल्ल्याच्या पायथ्याशी जाता येते. तिथून, तुम्हाला किल्ल्याच्या सात दरवाजांमधून जात गडावर पोहोचता येईल. प्रत्येक दरवाजाला त्याच्याशी संबंधित असलेल्या ऐतिहासिक घटनेवरून नाव देण्यात आले आहे.

दरवाजे:

पहिला महादरवाजा
दुसरा गणेश दरवाजा
तिसरा परवानगी दरवाजा
चौथा पीर दरवाजा
पाचवा हत्ती दरवाजा
सहावा मेणा दरवाजा
सातवा कुलूप दरवाजा

जुन्नरचा जुना बाजारपेठ किल्ल्याच्या इतिहासासाठी अनेक अवशेष जतन करतो. तुम्हाला येथे विविध राजवंशांच्या काळातील वास्तू आणि कलाकृती पाहायला मिळतील.
*शिवाई देवी मंदिर: सातव्या दरवाज्यातून गडावर प्रवेश केल्यानंतर आणि पाचव्या हत्ती दरवाजा ओलांडून तुम्हाला उजवीकडे पूर्वेकडे वळून शिवाई देवीचे मंदिर दिसेल. मंदिरात देवीची मूर्ती आहे.
*गुहा: मंदिराजवळ तुम्हाला ६ ते ७ लहान गुहा पाहायला मिळतील ज्या खडकात कोरल्या आहेत.
*अंबरखाना: सातव्या म्हणजेच शेवटच्या दरवाज्यातून आत आल्यावर तुम्हाला अंबरखाना दिसेल. प्राचीन काळात याचा वापर धान्य साठवण्यासाठी केला जात होता.

अंबरखान्यापासून:
*टेकडी: अंबरखान्यापासून दोन वाटा फुटतात. एक वाट समोरच्या टेकडीवर जाते जिथे गोडाम आणि इदगाह आहेत.
*शिवकुंज: दुसरी वाट शिवकुंजकडे वळते जिथे तुम्हाला गंगा, जमुना आणि यमुना नावाची अनेक तलाव पाहायला मिळतील.
*शिवजन्मस्थान: याच इमारतीत आपल्या छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म झाला.इमारतीच्या समोरच बदामी पाण्याचे तळे आहे.
*कडेलोट टोक: येथून जाणारा रस्ता तुम्हाला कडेलोट टोकावर घेऊन जातो. हे सुमारे पंधराशे फूट उंच सरळ टोक आहे ज्याचा वापर गुन्हेगारांना शिक्षा देण्यासाठी केला जात होता.

Shivneri Fort

पोहचण्याचे मार्ग–

1. साखळी मार्ग:
हा मार्ग सर्वात कठीण आहे आणि एक तास लागतो.
शिवपुतळ्यापासून डावीकडे वळून साखळी आणि भिंतींच्या मदतीने चढाई करावी लागेल.
हा मार्ग अनुभवी ट्रेकरसाठी योग्य आहे.

2. सात दरवाज्यांची वाट:
हा मार्ग मध्यम कठीण आहे आणि दोन तास लागतो.
शिवपुतळ्यापासून डावीकडे वळून धामबारी रस्त्यावरून जा.
या मार्गात सात दरवाजे आहेत: महादरवाजा, पीर दरवाजा, तिने परवानगीचा दरवाजा, हत्ती दरवाजा, शिपाई दरवाजा, फाटक दरवाजा आणि कुलाबकर दरवाजा.

3. मुंबई-माळशेज मार्ग:
हा मार्ग सर्वात सोपा आहे आणि एक तास लागतो.
मुंबईहून येताना, माळशेज घाट पार करून शिवनेरी १९ किमी चिन्ह पहा.हा मार्ग गणेशखिंडीतून शिवनेरी किल्ल्यापर्यंत जातो.

इतर पर्याय:
तुम्ही खाजगी वाहन किंवा टॅक्सी भाड्याने घेऊन शिवनेरी किल्ल्यावर पोहोचू शकता.
जुन्नर मधून एसटी बस उपलब्ध आहेत.

*किल्ल्यावरील राहण्याची आणि खाण्याची व्यवस्था:

Shivneri Fort

राहण्याची सोय:
शिवकुंजच्या उत्तरेकडील घरांमध्ये 10 ते 12 ब्राह्मणांसाठी राहण्याची व्यवस्था आहे.
इतर पर्याय: किल्ल्यावर इतरत्रही राहण्याची व्यवस्था असू शकते, जसे की धर्मशाळा किंवा हॉटेल्स. अधिक माहितीसाठी तुम्ही ग्वाल्हेर पर्यटन कार्यालयाशी संपर्क साधू शकता.

खाण्याची सोय:
जर किल्ल्यावर जेवणाची सोय नसल्यास, तुम्ही स्वतःचं व्यवस्था करू शकता.

पाण्याची सोय:
गंगा आणि जमुना टाक्यापासून पाणी मिळवता येते. तथापि, पाणी स्वच्छ आणि पिण्यास योग्य असल्याची खात्री करण्यासाठी ते उकळणे आवश्यक आहे.
इतर स्त्रोत: किल्ल्यावर विहिरी आणि झरे देखील असू शकतात.

प्रवास वेळ:
साखळी मार्ग: साखळी मार्गे किल्ल्यावर पोहोचण्यासाठी सुमारे 3 तास लागतात.
सात दरवाजा मार्ग: सात दरवाजा मार्गे किल्ल्यावर पोहोचण्यासाठी सुमारे 2 तास लागतात.

इतर किल्ल्यांच्या माहिती साठी येथे क्लिक करा